به بهانه مهرگان...

ایرانیان باستان،که جزء متمدین ترین مردمان روزگار خود بوده اند،در طی سال،روزهای خاصی داشتند که در این روز ها آداب و آیین های مخصوصی به جای می آورد  با ظهور زرتشت ، این پیامبر بزرگ ایرانی که سرشار از پند ها و اندرز های اخلاقی برای مردمانش بود،ای آیین ها با مذهب ودین زرتشت آمیخته شد و رنگ و فضای مذهبی به خود گرفت.البته با توجه به تمدن چندین هزاره ی این سرزمین کهن بی شک مراسم و با ورهای فراوانی،غیر از آنچه در این نوشتار مطرح نیز بوده است.برگزاری جشن و سرور در هر ماه نزد ایرانیان و نشان می دهد که مردمان این سرزمین ،جدا از اهمیت دادن به مذهب و آیین های مذهبی،مردمانی شاد و پر نشاط بودند.و شاید یکی از مهمترین دلیل های موفقیت وپیروزیهای چشمگیرایرانیان باستان در آن روزگاران،همین شادی ونشاط و برخورداری از روحیه ای قوی بوده است.پیشینه اکثر جشنهای ایرنیان چه آنهایی که مرسومند وچه آنهایی که فراموش شده اند ریشه در آیین زرتشت دارد.ما هم به مناسبت این روزها که مصادف است با جشن مهرگان بزرگترین جشن ایرانیان بعد از نوروز نگاهی گذرا به بعضی از این جشن ها می پردازیم و همچنین ای جشن را به تمامی ایرانیان تبریک می گوییم .

ایرانیان باستان،که جزء متمدین ترین مردمان روزگار خود بوده اند،در طی سال،روزهای خاصی داشتند که در این روز ها آداب و آیین های مخصوصی به جای می آورد  با ظهور زرتشت ، این پیامبر بزرگ ایرانی که سرشار از پند ها و اندرز های اخلاقی برای مردمانش بود،ای آیین ها با مذهب ودین زرتشت آمیخته شد و رنگ و فضای مذهبی به خود گرفت.البته با توجه به تمدن چندین هزاره ی این سرزمین کهن بی شک مراسم و با ورهای فراوانی،غیر از آنچه در این نوشتار مطرح نیز بوده است.برگزاری جشن و سرور در هر ماه نزد ایرانیان و نشان می دهد که مردمان این سرزمین ،جدا از اهمیت دادن به مذهب و آیین های مذهبی،مردمانی شاد و پر نشاط بودند.و شاید یکی از مهمترین دلیل های موفقیت وپیروزیهای چشمگیرایرانیان باستان در آن روزگاران،همین شادی ونشاط و برخورداری از روحیه ای قوی بوده است.پیشینه اکثر جشنهای ایرنیان چه آنهایی که مرسومند وچه آنهایی که فراموش شده اند ریشه در آیین زرتشت دارد.ما هم به مناسبت این روزها که مصادف است با جشن مهرگان بزرگترین جشن ایرانیان بعد از نوروز نگاهی گذرا به بعضی از این جشن ها می پردازیم و همچنین ای جشن را به تمامی ایرانیان تبریک می گوییم .

همه گیتی تن است وایران دل نظامی

در فرهنگ زرتشتیان جشن به معنای ستایش و نیایش خداوند است

1- اورمزد و فروردین .... جشن نوروز

2-خورداد وفروردین ماه  .... زادروز وپیامبری زرتشت

3-جشن های ماهانه 12بار در سال با برابر شدن نام روز وماه ،و سه جشن دیگان که 15 بار در سال برگزار می شود  .

4- شش چهره گهنبار .... شش بار در سال

5- اورمزد و اسفند ماه



که در مجموع زرتشتیان 24 جشن در سال دارند.



 

جشن های برابر شدن روز و ماه (جشن های ماهانه)

در گاه شمار باستانی در هر ماه که نام روز با نام ماه یکی می شد ، آن روز را جشن می گرفتند . مانند روز فروردین از ماه فروردین به نام جشن فروردینگان  که نخستین جشن ماهانه می باشد.به این ترتیب تا پایان سال دوازده جشن ماهانه داریم.به اضافه ی 3 جشن دیگان ، مجموعا" پانزده جشن ماهانه می شد.




جشن نوروز

اول فروردین ماه ، نوروز بزرگترین جشن ایرانیان، از نخستین روز بهار همراه با سرسبزی طبیعت وشادمانی آغاز می شد .خانواده های ایرانی سه سینی از سبزه  به نماد اندیشه نیک ،گفتار نیکف کردار نیک بر سفره ی هفت سین قرار می دادند تا موجب فراوانی در سال نو شود. رنگ سبز آن رنگ ملی ایرانیان و نماد امرداد امشاسپند(بی مرگی وجاودانگی) می باشد. سمنو، نماد خوبی برای زایش و باروری گیاهان توسط فروهر بود.سنجد،بو و شکوفع ی آن سرچشه ی دلدادگی است.سماق،به عنوان چاشنی زندگی است.سیر و سرکهبرای پاکیزگی است. آب نماد خورداد امشاسپند،سیب سرخ نماد سپندار امشاسپند، سکه نمادی از شهریور امشاسپند می باشدکتاب اوستا نماد اهورامزدا،شمعدان نماد اردی بهشت امشاسپند،شیر وتخم مرغ ،نماد وهمن امشاسپند بود. آیینه ،نان،پنیر،سبزی، نقل شیرینی و آجیل نیز بر سفره می گذارند که همگی نماد نعمت های پروردگار است ایرانیان در نخستین بامداد نوروز در کنار چهار چوب پایین در ورودی خانه مقداری آویشن می ریزند که نشان برقراری جشن در آن خانه بودو و در نخستین روز سال نو به نیایشگاه محل زندگی خود می روند تا سال نورا با همبستگی با هم و نیایش به در گاه پروردگار آغاز کنند. سپس به دیدار بزرگان فامیل و آشنایان می روند .




روز سیزده فروردین

سیزدهمین روز از هر ماه تیر یا تشتر نام دارد. در باور ایرانیان پیش از زرتشت تشتر ایزد باران است و ایرانیان باستان از بامداد روز تیر از فروردین ،سفره ی نوروزی را جمع کرده وسبزه ها را با خود برداشته و به دشت وصحرا رفته وسبزه ها را در آب روان انداخته و با نیایش به در گاه پروردگار آرزوی بارش باران و سالی پر از فراوانی و شادی می کردند. در سیزدهمین روز ازماه تیر ،آرش،قهرمان ایرانی در حالی که صلح را در اایران برقرار می نمود جان خود را از دست می دهد.




جشن فروردینگان (فرودک) .... 19فروردین

نخستین جشن ماهانه در سال ،جشن فروردینگان نامیده می شود .ای جشن به یاد فروهر پاکان برگزار می شود.ایرانیان در این روز به آرمگاه می رفتند و از موبدان می خواستند برای شادی روان درگذشتگان اوستا بخوانند.




جشن اردیبهشتگان .... 2 اردیبهشت

اردیبهشت (بافتح الف)از واژه ی اوستایی اشاو هیشتا نماینده آشویی است.نیاز ردن چهار گوهران(آب،باد،خاک،وآـش)یعنی آلوده نکردن محیط زیست و پاک نگه داشتن آن وپاکی تن و جامه از ویژگیهای این جشن است. ایرانیان باستان در این جشن لباس سفید بر تن کرده و به خواندن اردیبهشت یشت (قسمتی از اوستا) ونیایش اهورا مزدا می پرداختند




جشن خوردادگان .... 4خورداد

واژه ی خورداد در اوستا هه اروتات آمده است و نام یکی از امشاسپندان است که رسایی و کمال معنی می دهد.نیاکان ما در این روز به سرچشمه ها یا کنار رودها و ساحل دریاها میرفتند و پس از ستایش اهورا مزدا روز را با شادی وسرور با خانواده و دوستان می گذراندند وبه یکدیگر گل نیلوفر یا یاس هدیه می دادند.




جشن تیرگان .... 10تیر

سیزدهمین روز در هر ماه  ایرانیان تیر یا تشتر نام دارد.روایت است تشتر به باریدن باران کمک می کند و در ماه تیر هنگامی که روز تیر فرا می رسد آن روز را جشن تیرگان می نامند. تیرگان یکی از بزرگترین جشن های ایران باستان است .روایت است در زمان منوچهر شاه پیشداادی چون افراسیاب تورانی بر منوچهر پیروز شد و او را در طبرستان محاصره نمود طرفین حاضر به سازش شده و قرار براین شد از قلعه دماوند آرش،جوان دلیرایرانی تیری بر چله کمان نهد و تیری را پرتاب نماید. این تیر در کنار رودخانه جیحون بر درختی نشست ومرز ایران وتوران مشخص شدو آرش نیز از شدت فشاری که هنگام کشیدن کمان به او می آید در راه وطن جان می سپارد .داستان دیگری که در مورد جشن تیرگان آمده آن است که در زمان ساسانیان و پادشاهی پیروز هفت سال در ایرانیان خشکسالی روی داد ودر چنین روزی مردم روی به بیابان آوردند و با نیایش خود از پروردگار آرزوی باریدن باران کردند وپس از آن بارش باران شروع شد و به شادی آن در چنین روزی ایرانیان روی یکدیگر آب می پاشیدند.آیین برگزاری این جشن بدین گونه بود که چند روز پیش از جشن،تمام خانه را پاکیزه می کردند و صبح روز جشن همه آب تنی نموده ،لباس نو می پوشیدند. آن چه ویژگی این جشن بود تار نازکی از ابریشم هفت رنگ وسیم نازک و ظریفی بهم می تابیدند که به نام تیر و باد مشهور بود که شاید نشانه رنگهای رنگین کمان در آسمان معروف به تیر و کمان آرش باشد.ایرانیان این تار را در بامداد روز تیر به مچ دست خود می بستند و ده روز بعد در روز باد به هنگامی که تیر آرش بر درخت فرو می نشیند به باد می دادند.




جشن امردادگان .... 3تیر

واژه اوستایی امرداد، امرتات است  که به معنی بی مرگی است و اگر الف آن را که پیشوند نفی است  از قلم بیندازیم ، معنی آن عوض شده و فرشته ی بی مرگی و جاودانگی به دیو نیستی و مرگ تغییر شکل می دهد.همانطور که امرداد به معنی بی مرگی است،مرداد معنی مرگ می دهد، بنابراین شایسته است که این کلمه را امرداد بخوانیم.چون امرداد فرشته ی جاودانگی و بی مرگی می باشد ،ودر عالم جسمانی نگهبانی نباتات روییدنیها با اوست. نیاکان ما و ایرانیان باستان در این روز به باغها و مزارع خرم و دلنشین می رفتند و پس از نیایش  به در گاه اهورا مزدا این جشن را با شادی و سرور در هوای صاف ودر دامن طبیعت برگزار می کردند.




جشن شهریورگان .... 30 امرداد

واژه ی شهریور در اوستا خشتره ویریه است که در زبان پارسی شهریور شده است. جز اول این کلمه یعنی خشتره به معنی قدرت و حکومت کشور است و کلمات شهر و شهریار از این واژه گرفته شده است .جزءدوم به معنی آرزو است .بنابراین معنی ترکیبی آن حکومت آرزو شده یا کشور خواسته شده  می باشد این امشاسپند در عالم رو حانی مظهر قدرت و نیرو می باشد ودر عالم جسمانی پاسبانی فلزات با اوست.ایرانیان این جشن را نیز مانند سایر جشن ها با سپاس و نیایش به درگاه اهورامزدا آغاز و با جشن و سرور به پایان می رساندند.




جشن مهرگان .... 10مهر

در میان تمام جشن های ایرانیان باستان دو جشن از همه مهمتر بوده که عبارتند از نوروز ومهرگان که نوروز پیش در آمد بهار به همراه سرسبزی طبسعت و رخت بر یستن سردی و زمستان بوده در حالی که مهرگان در نیمه دوم سال یعنی هنگامی گرمای سوزان تابستان سپری شده و هوای معتدل پاییزی آغاز می گردد.مهرگان از روز مهر تا روز رام شانزدهمین تا بیست و یکمین روز مهر باستانی در برخی منابع برابر با 10تا16 مهر خورشیدی و در برخی از منابع از تاریخ16 تا 21مهر ادامه دارد. که روز اول را مهرگان عامه و روز آخر مهرگان خاصه می نامند. این جشن مربوط به فرشته مهر که در اوستا میترا به معنی  نور خورشید ، مهر،محبت،عهد وپیمان نامیده می شود.روایت است که فریدون پیشدادی در این روز به رهبری کاوه آهنگر بر ضحاک ستممگر چیره شد و ضحاک را در کوه دماوند حبس نموده و فریدون تاج شاهی بر سر نهاد..فرشتگان در جشن تیرگان به یاری فریدون آمدند ودر آخرین روز جشن که روز رام می باشد ضحاک در کوه دماوند به زندان افتاد. این جشن هم اکنون در بین بسیاری از  ایرانیان خارج از کشور و  همچنین هموطنان زرتشتی با شور خاصی برگزار میشود.




جشن آبانگان .... 4 آبان

آبان به معنی آب و هنگام آب است ویکی از عناصر پاک کننده نزد ایرانیان بود.در باره ی پیدایش این جشن روایت شده که در پی جنگهای طولانی بین ایران وتوران افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریزها و نهرها راویران کنند. پس از جنگ پسر طهماسب که زو نام داشت دستور داد تا کاریزها و نهرها را لایه روبی کنند و پس از لایه روبی آب در کاریزها روان گردید،ایرانیان آمدن آب را جشن گرفتند.در روایت دیگری هست که پس از هشت سال خشکسالی در ماه آبان باران آغاز به باریدان نمود واز آن زمان جشن آبانگان پدید آمد.ایرانیان در این روز به کنار جوی ها ونهرها می رفتند وباخواندن  اوستای آب زور(بخشی از اوستا)که توسط موبد خوانده می شد،اهورا مزدا را ستایش میکردند ودر خواست فراوانی آب و نگه داری آن را می نمو دند وبعد به شادی می پرداختند.




جشن آذرگان .... 3آذر

آذر به معنی آتش است و یکی دیگر از چهار عنصر پاک کننده نزد ایرانیان بود .از آنجا که آتش بهترین وسریعترین پاک کننده و گرما بخش بوده به همین خاطر مورد احترام بوده است.ایرانیان در جشن آذزگان با لباس آراسته و آراسته به آدریان ها می روند و با خواندن آتش نیایش (بخشی از اوستا) اهورا مزدا را سپاس گفته وپس از نیایش به شادی می پرداختند.




جشن دیگان

دی یا دتوشو به معنی دادار و آفریدگار است و در نامه های اوستایی اغلب به جای واژه ی اهورا مزدا به کار رفته است . روزهای هشتم وپانزدهم وبیست سوم هر ماه به نام دی نامگذاری شده که برای تشخیص آنها از هر یک به نام روز بعدش خوانده شده است و اورمزد که ان هم نام خداوند است بدین گونه:اورمزد،دی باذر،دی بمهر،ودی بدین.بنابراین در ماه دی چهار روز به نام خدا نامیده شده است که در این روز ایرانیان به نیایش همگانی و استراحت می پرداختند و در ماه دی چهار بار جشن دیگان برگزار می شد

1-اورمزدو دی ماه  در نخستین روز دی ماه باستانی-بیست پنجم آذر خورشیدی

2-دی بآذر ودی ماه در هشتمین روز دی ماه باستانی-دوم دی ماه خورشیدی

3-دی بمهر ودی ماه در پانزدهمین روز دی ماه باستانی-نهم دی ماه خورشیدی

4-دی بدین ودی ماه در بیست سومین روز دی ماه باستانی-هفدهم دی ماه خورشیدی


در ایران باستان نخستین جشن دیگان در ماه دی یعنی روز اورمزد و دی ماه خرم روز نام داشته است ودراین روز که شب پیش، بزرگترین شب سال بوده است پادشاه و حاکم دیدار عمومی با مردم داشته است هر خانواده ایرانی میوه هایی مانند انار انگور سیب و...تهیه می نمودند وتا پاسی از شب اورمزد ودی ماه(شب چله)همه با شادی وخرمی شب را می گذراندندوبا نیایش گاه اشهن شب را به سپیده دم تبدیل می کردند.




جشن بهمنگان .... 26دی

بهمن از وازه اوستایی وهومن به معنی اندیشه نیک می باشد.وهمن یکی از امشاسپندان نزدیک به درگاه اهورا مزدا  می باشد.زرتشت برای دریافت پیام های اهورایی از وهومن یاری میگیرد.پاسبانی چهار پایان سودمند در عالم جسمانی به این امشاسپند واگذار می شود.از این رو ایرانیان در جشن بهمنگان یا بهمنجه که در روز بهمن از ماه بهمن واقع می شود از کشتار حیوانات سودمند ومصرف گوشت آنها خوداری میکردند و برخی از ایرانیان پرهیز از خوردن و کشتار را در تمام روزهای بهمن ادامه می دادند.این جشن حامی مردان درستکار می باشد.




جشن سده .... 10بهمن

جشن سده جشن پیدایش آتش است روایت ان در شاهنامه فردوسی چنین آمده است:

روزی هوشنگ شاه همراه یارانش به کوه می روددر راه به مار تنومندی برخورد می کند و با سنگ بزرگی به جنگ او می شتابد .سنگ را سوی مار پرتاب می کند سنگ به سنگ دیگری برخورد کرده وجرقه ای ایجاد می شود و به خار وخاشاک اطراف شعله می کشد وآتش می گیرد از آن پس جشن سده برگزاز می شود سده از واژه ست در زبان پهلوی آمده و معنی آن صد می باشد.این جشن نیز مانند سایر جشن ها در روزگار ما در نزد ایرانیان زرتشتی  هرساله برگزار می شود در این جشن پس از غروب آفتاب سه تن از موبدان در حالی که لباس سپید بر تن دارند به سوی توده ای از هیزم  خشک که از قبل تهیه گردیده حرکت می کنند.گروهی از جوانان که لباس سفید بر تن دارند با مشعل های روشن موبدان را همراهی می کنند.موبدان بخشی از اوستا که معمولا" آتش نیایش می باشد را می سرایند ،موبد بزرگ بوسیله آتش موجود در آتشدان و جوانان سپید پوش با یاری از شعله های مشعل هیزم را آتش می زنند.گروه موزیک از آغاز تا پایان آهنگ شادی می نوازد. زرتشتیان با شادی و پیروزی شعله ور شدن آتش سده را جشن می گیرند و به امید آنکه تا جشن دیگر روشنایی و گرمی در دلهایشان باشد به خانه باز می گردند.




جشن اسفندگان (روز زن) .... 29بهمن

سپندار مزد نگهبان زمین است و از آنجا که زمین مانند زنان در زندگی انسان نقش باروری و باردهی دارد جشن اسفندگان برابر گرامیداشت زنان نیکوکار برگزار می گردید (روز زن)ایرانیان این روز را به نام روز زن و روز مادر جشن می گیرند. واژه ی سپندار مزد در اوستا سپنته آرمنی تی آمده که به معنای فروتنی و بردباری است.زنان ایرانی در چند هزار سال پیش یک روز را در سال حاکم  خانه می شدند و مردان باید از تلاش و زحمتهای ایشان قدر دانی می کردند و مقام والای وی را ارج می نهادند.وهدایای را به زنانشان می دادندو در برخی متون از این روز به نام روز عشق  یاد می کنند جالب است بدانید ا ین روزدرست سه روز بعد از روز ولنتاین(26بهمن)است در حالیکه  داستان  والنتاین در اوابل حکومت ساسانی  یعنی سه قرن بعد از میلاد در روم باستان اتفاق افتاده است  اما جشن سپندار مذگان حدود بیست قرن پیش از مبلاد برگزار می شده است واین نشان غنای فرهنگی ایرانیان است.

«می ستاییم این زمین را، می ستاییم آن آسمان را،می ستاییم روان های جانوران سودمند را،می ستاییم روان های مردان پبرو راستی را،می ستاییم روان های زنان پیرو راستی را، در هر سرزمبنی که زاده شده باشند.مردان و زنانی که برای پیروزی آیین راستی کوشیده اند ،می کوشند وخواهند کوشید» (اوستا -فروردین یشت)

 


البته جشن های دیگری هم هستند که در نگاه کوتاهی به آنان داریم

1-جشن سوری یا همان گرامیداشت آتش است که در ایران قبل از اسلام  ده روز آخر سال و بعد از اسلام چهار شنبه آخر سال است ایرانیان باستان برای شادی روح نیاکانشان روزهای آخر سال را آتش می افروختند.

2-جشن ششم فروردین ماه یا زایش زرتشت که سازمان بونسکو سال 2003 را به نام وی نامگذاری کرد.




نام های سی روز ماه که از اوستا سر چشمه گرفته با معنی هر کدام از آنها:

1- اورمزد:ساده شده اهورامزدا (پروردگار)            16- مهر:دوستی،پیمان

2- بهمن:اندیشه نیک                                     17- سروش:فرمانبرداری

3- اردی بهشت :بهترین راستی                        18- رشن:دادگری

4- شهریور: شهریار نیرومند                              19- فروردین:فروهر،نیروی پیشرفت

5- سپندار مزد:فروتنی مهر پاک                         20- ورهرام:پیروزی

6- خورداد:تندرستی ورسایی                           21- رام:رامش،شادمانی

7- امرداد:بی مرگی،جاودانگی                          22- باد:باد

8- دی بآذر:آفریدگار                                         23- دی بدین:آفریدگار

9- آذر:آتش،فروغ                                             24- دین :بینش درونی،وجدان

10- آبان:آبها،هنگام آب                                    25- ارد:خوشبختی،دارایی

11- خیر(خور):آفتاب،خورشید                            26- اشتاد:راستی

12- ماه:ماه                                                   27- آسمان:ایمان

13- تیر:ستاره تیر،ستاره باران                           28- زامیاد:زمین

14- گوش:جهان، هستی                                 29- مانتره سپند:گفتار نیک

15- دی بمهر:آفریدگار                                      30- انارم:فروغ و روشنایی بی پایان